فهرست مطالب
عنوان صفحه
مقدمه 3
- جمهوری آذربایحان 5
- جمهوری افغانستان 11
- امارات متحده عربی 18
- جمهوری پاکستان 23
- جمهوری ترکمنستان28
- جمهوری ترکیه 32
- جمهوری عراق 37
نتیجه گیری 44
منابع 45
مقدمه
پدیده رو به رشد "جهانی شدن اقتصاد" در دو دهه ی اخیر تمام ارکان جوامع مختلف را تحت تأثیرقرار داده و و تغییرات عمده ای را در نظامهای اقتصادی و اجتماعی کشورها به وجود آورده است .
نقش کشورهای توسعه یافته در جهت دهی به این پدیده بر اساس منافع خود و شتاب جهانی شدن اقتصاد در دگرگون سازی نظامهای سنتی ، این نگرانی را برای کشورهای ضعیف و کمتر توسعه یافته ایجاد کرده است که در آینده ای نه چندان دور بیشتر سرمایه های خود را به علت تغییرات پیشبینی نشده "روند جهانی شدن" از دست خواهند داد.
در چنین شرایطی بدیهی است کشورهایی که بیشترین میزان تأثیر گذاری را بر پدیده جهانی شدن اقتصاد دارند، از توان ضربه پذیری کمتری برخوردار خواهند بود . حتی قادرند حرکات آینده اقتصاد جهانی را پیشبینی کنند و رفتارهای خود را با آرایشهای بعدی این پدیده سازگار نمایند.
اینک اقتصاد جهانی به مرجله ای رسیده است که برای اثر گذاری در آن باید رویه های مشترک اقتصادی و اجتماعی میان ملل مختلف را ساماندهی کرد و برآیند نیروهای متحد را برای حضور فعال در عرصه های تصمیم گیری جهانی به کار گرفت.بنابراین کشورهای کمتر توسعه یافته برای ایفای نقشی مؤثردر اقتصاد جهانی ، راهی جز وحدت رویه با ملل هم فرهنگ خود و روی آوردن به همگرایی های منطقه ای ندارند.
حتی ممالک توسعه یافته صنعتی نیز امروزه برای بهره گیری از منافع اقتصاد نوین جهانی به حضور در اتحادیه های منطقه ای و تقویت همکاری های متقابل می اندیشند و سعی دارند به نوعی در بلوک های اقتصادی اطراف مشارکت کنند تا بر قدرت اعمال نفوذ خود در اقتصاد جهانی بیفزایند.
ملل مسلمان علی رغم آنکه 8 درصد از تجارت بین المللی را در اختیار دارند ولی تا کنون نمایل چندانی به ایجاد ارتباط اقتصادی با یکدیگر نشان نداده اند . بر اساس آمار در سال 1999 تنها 10 درصد از مبادلات بازرگانی کشورهای اسلامی با همسایگان مسلمان خود صورت گرفته و به عبارت دیگر 90 درصد احتیاحات ملل مسلمان توسط کشورهای غیر اسلامی تأمین شده است. این در حالیست که بسیاری از نیازمندی های کشورهای اسلامی در دیگر ممالک مسلمان یافت می شود و عدم شناخت نسبت به توانمندی های مکمل در این کشورها موجب کاهش همکاری های منطقه ای شده است .
هر چند همگرایی های مهمی نظیز سازمان کنفرانس اسلامی، شورای همکاری کشورهای حوزه خلیج فارس ،سازمان همکاریهای اقتصادی (اکو) و گروه (دی-8) در سالهای اخیر برای توسعه ارتباطات صنعتی و بازرگانی میان کشورهای اسلامی تلاش های زیادی کرده اند ولی کمبود اطلاعات در زمینه استعدادهای کشاورزی ، فنی، تجاری و خدماتی موجب شده تا سطح همکاری های اقتصادی مشترک در کشورهای اسلامی محدود باشد.
سرزمینهای اسلامی که بین 20 درجه طول غربی و 140 درجه طول شرقی و نیز بین 10 درحه عرض حنوبی و 50 درجه عرض شمالی از خط استوا واقع شده اند توانمندی های شناخته شده زیادی در زمینه انرژی های فسیلی ، مواد معدنی ، محصولات کشاورزی و صنایع وابسته به این مواد دارند.
بیش از یک سوم ذخایر نفت و قریب به 70 درصد از ذخایر گاز طبیعی جهان در کشورهای اسلامی نهفته است. همچنین 40 درصد از ذخایر فسفات ،38 درصد از ذخایر بوکسیت ،37 درصد از ذخایر قلع،15 درصد از ذخایر اورانیوم و 12 درصد از ذخایر کروم جهان متعلق به ملل مسلمان حهان است. منابع معدنی دیگری چون سنگ آهن، زغال سنگ، مس، سرب،روی، مبکا، پتاس، برمیت، کبالت، سنگهای ساختمانی و لاتریت به وفور در کشورهای اسلامی یافت می شود.
آشنایی مسلمانان با ویژگی ها ، خصوصیات،و ظرفیت های یکدیگر ، انگیزه ایجاد همکاری های متقابل را در میان آنها تقویت می کند و توسعه مناسبات اقتصادی ممالک اسلامی ،جهان اسلام را که تا کنون در حد یک وحدت ایدﺋولوژیک مطرح بوده است به یک بلوک اقتصادی تبدیل می کند.
تحقق این هدف متعالی همانطور که پیشتر گفته شد در نخستین گام نیازمند شناخت شفاف صنعتگران ، تولید کنندگان و تجّار مسلمان از توانمندی های سایر کشورهای اسلامی است.
در این مجموعه کشورهایی مورد تحلیل قرار داده شده که با کشور عزیزمان ایران مرز مشترک آبی یا خاکی دارند.
الف) جغرافیای طبیعی و ویژگی های اقلیمی
جمهوری آذربایجان با 86 هزار و 600 کبلومتر مربع مساحت در قاره آسیا و در46 درجه طول شرقی و 39 درجه عرض شمالی واقع شده است. منطقه نخجوان که 5 هزار و 500 کیلومتر مربع از خاک این کشور را تشکیل می دهد توسط جمهوری ارمنستان از سرزمین اصلی جدا افتاده است. همچنین 4 هزار و 400 کیلومتر مربع از اراضی جنوب غربی آذربایجان در منطقه (قره باغ) به صورت خود مختار اداره می شود.
جمهوری آذربایجان از سمت غرب به طول 566 کیلومتر با جمهوری ارمنستان،از سمت جنوب به طول 432 کیلومتر با جمهوری اسلامی ایران،از سمت شمال غربی به طول 322 کیلومتر با جمهوری گرجستان و از سمت شمال به طول 284 کیلومتر با جمهوری خود مختار داغستان در جمهوری فدراتیو روسیه مرز مشترک دارد.
پست ترین نقطه جمهوری آذربایجان در کناره ی دریای خزر 28 متر بلندتر از سطح آبهای آزاد جهان است. همچنین بلندترین نقطه این سرزمین در مرز داغستان و در قله (بازار دوزو) 4 هزار و 485 متر ارتفاع دارد.
مناطق مختلف آذربایجان آب و هوای گوناگونی دارند. در بخش مرکزی و شرقی این کشور زمستانها ملایم و طولانی است.ضمن آنکه دمای هوا در تابستانها بسیار افزایش می یابد . از سوی دیگر در بخش های جنوب شرقی آذربایجان میزان بارندگی در سال به 1200تا1400 میلیمتر می رسد.منطقه خود مختار نخجوان نیز دارای آب و هوای قاره ای خشک با زمستانهای سرد و تابستانهای گرم است.در مجموع درجه حرارت مناطق مختلف آذربایجان از حداکثر 43 درجه سانتیگراد در تابستان (در بخش مرکزی) تا حداقل(30-) درجه سانتیگراد در زمستان(در بخش های کوهستانی) متغیر است. میزان بارندگی نیز در بخش های مختلف این سرزمین از حدود 200 میلی متر در سال(در بخش های جنوب شرقی) تا حداکثر 1800 میلیمتر در سال (در منطقه لنکران) تغییر می کند.
ب) جمعیت و ویژگی های فرهنگی- اجتماعی
جمهوری آذربایجان به نسبت وسعت خود یکی از پرجمعیت ترین جمهوری های تازه استقلال یافته اتحاد جماهیر شوروی سابق است. طبق آخرین برآورد،جمهوری آذربایجان نزدیک به 8 میلیون و 150 هزار نفر جمعیت دارد(تعداد جمعیت مربوط به برآورد جولای 2000 است).این در حال است که جمعیت این سرزمین در سال 1991 میلادی حدود 7 میلیون و یکصد هزارنفر و در سال 1995 میلادی حدود 7 میلیون و 350 هزار نفر و همچنین در سال 1998 میلادی نزدیک به 7 میلیون و 953 هزار نفر بود.ازسوی دیگر 30درصد از جمعیت کنونی جمهوری آذربایحان زیر 14 سال و 56درصد بین 15 تا 64 سال سن دارند.
نرخ رشد سالانه جمعیت جمهوری آذربایجان در آستانه قرن بیست و یکم (جولای 2000 میلادی) حدود 5/1 درصد برآورد شده است،درحالی که براساس آمار بانک توسعه اسلامی نرخ رشد سالانه جمعیت این کشور در فاصله سالهای 1990تا 1998 میلادی 9/0 درصد بود.
به طور میانگین در هر کیلومتر مربع از خاک جمهوری آذربایجان 59/93 نفر زندگی می کنند که در مقایسه با برخی از کشورهای اطراف این جمهوری رقم بالای است.
جدول ویژگی های جمعیتی آذربایجان در آستانه سال 2000 میلادی
مساحت کشور 86600 کیلومتر مربع
جمعیت 8105000 نفر
تراکم نسبی جمعیت در هر کیلومتر مربع 59/93 نفر
نسبت جمعیت زیر 14 سال 30 درصد
نسبت جمعیت 15تا 64 سال 56 درصد
نسبت جمعیت بالای 64 سال 14 درصد
نرخ رشد جمعیت 5/1 درصد
میانگین نرخ رشد جمعیت 19998-1990 9/0 درصد
نرخ زاد و ولد به ازای هر یکهزار نفر 17/17 نفر
نرخ و مرگ و میر به ازای هر یکهزار نفر 57/9 نفر
نرخ مهاجرت به ازای هر یکهزار نفر 08/6- نفر
امید به زندگی در کل جمعیت 87/72 سال
نسبت جنسی مردان در بدو تولد 05/1
نسبت جنسی مردان زیر 15 سال 04/1
نسبت جنسی مردان 15 تا 64 سال 95/0
نسبت جنسی مردان بالای64 سال 65/0
نسبت جنسی مردان در کل جمعیت 95/0
نسبت مرگ و میر نوزادان در هر هزار نفر 41/83 نفر
نرخ باروری زنان بالای 12 سال 19/2 درصد
نرخ با سوادی در کل جمعیت 96 درصد
نرخ با سوادی مردان بالای 15 سال 97 درصد
میانگین نرخ رشد باسوادی مردان در دهه 90 ثابت(صفر درصد)
نرخ با سوادی زنان بالای 15 سال 95 درصد
میانگین نرخ رشد با سوادی زنان در دهه 90 ثابت(صفر درصد)
نسبت جمعیت شهری 5/57 درصد
نسبت جمعیت روستایی 5/42 درصد
تیره های جمعیتی آذری،داغستانی،روسی
مذهب عمده جمعیت اسلام 4/93
مذهب اقلیت بزرگ جمعیت مسیحی(ارتدوکس روسی)5/2 درصد
مذهب اقلیت کوچک جمعیت مسیحی (ارتدوکس ارمنی)3/2 درصد
نرخ سوء تغذیه نوزادان صفر درصد
نرخ سوء تغذیه کودکان زیر5 سال صفر درصد
نرخ سوء تغذیه در کل جمعیت 001/0 درصد
بیماری های واگیر -
زبان رسمی آذری
سایر زبان های رایج روسی،ارمنی
ج)تقسیمات کشوری و ویژگی های سیاسی
جمهوری آذربایجان به جز منطقه خود مختار نخجوان بیش از 59 شهر بزرگ و کوچک ندارد. بندر باکو در کناره ی غربی دریای خزر با یک میلیون و 800 هزار نفر جمعیت،پایتخت جمهوری آذربایجان و شهر گنجه با 305 هزار نفر جمعیت دومین شهر مهم این کشور هستند.از دیگر شهرهای مهم آذربایجان می توان به سومقائیت،سالیانی،لنکران،شکی،قبادلی،قاضی محمد،آبزرون،آق سبدی،آق داس،آق سو،علی بایراملی،آستارا،بیلغان،بیله سوار،جبرئیل،جلیل آباد،فضولی،نفت کالا،قباله،قبستان،خان کندی و قجاوند اشاره کرد.
جمهوری آذربایجان علاوه بر سازمان ملل متحد (UN)در اتحادیه جمهوری ها ی مستقل شوروی سابق (CIS)،بانک اروپایی ترمیم و توسعه(EBRD)،کمیسیون اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل برای آسیا و اقیانوسیه(ESCAP)،سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد(FAO)،بانک ترمیم و توسعه بین المللی وابسته به بانک جهانی (IBRD)،سازمان بین المللی هواپیمایی کشوری(ICAO)،جامعه توسعه بین المللی (IDA)،بنگاه مالی بین المللی (IFC)، سازمان بین المللی کار (ILO)،صندوق بین المللی پول(IMF)،سازمان بین المللی دریا نوردی(IMO)،سازمان بین المللی ارتباطات دور ماهواره ای(INTELSAT)،سازمان پلیس جنایی بین المللی (INTERPOL)،کمیته بین المللی المپیک(IOC)
سازمان بین المللی استاندارد(ISO)،اتحادیه بین المللی ارتباطات دور(ITU)،جنبش عدم تعهد(NAM)،سازمان کنفرانس اسلامی(OIC)،سازمان منع سلاح های شیمیایی(OPCW)،کمیسیون سازمان ملل برای تجارت و سازمان توسعه صنعتی ملل متحد(UNESCO)،اتحادیه جهانی پست(UPU)، فدراسیون جهانی اتحادیه های کارگری
(WFT)،سازمان بهداشت جهانی(WHO)،سازمان جهانی مالکیت معنوی(WIPO)،سازمان هواشناسی جهانی(WMO) و سازمان تجارت جهانی(WTO) عضویت دارد.
این کشور همچنین موافقت نامه های بین المللی تغییرات جوی،بیابان زدایی،حراست از موجودات در حال انقراض،جمع آوری زباله های دریایی و حفاظت از لایه اوزون را امضاء کرده است.
د) ویژگی های اقتصادی
جمهوری آذربایجان در مقایسه با جمهوری های تازه استقلال یافته اطراف خود (گرجستان و ارمنستان) توسعه نیافته تر است. بعد از استقلال این کشور،تورم فزاینده ناشی از آثار جنگ قره باغ همراه با سیاست های آزاد سازی قیمت ها و خصوصی سازی اقتصاد موجب شد که مردم تحت فشارهای شدید اقتصاد قرار گیرند و قدرت خرید آنها به سرعت کاهش یابد ولی از سال 1996 میلادی افزایش درآمدهای حاصل از قرار دادهای نفتی بین المللی، روند رو به رشد سرمایه گذاری خارجی ،اعتبارات صندوق بین المللی پول و بانک جهانی و مساعدت های کشورهای اروپایی موجب شد تا اقتصاد نابسامان این کشور رو به بهبود بگذارد.
از تعداد بالای مهاجرین و آوارگان (حدود 700 هزار نفر ) در جمهوری آذربایجان باید به عنوان یکی از بزرگترین معضلات اقتصادی این کشور نام برد.تأمین مخارج این گروه از افراد بخشی از درآمدهای نفتی آذربایجان را صرف خود می کند. همچنین صنایع این کشور قدیمی و فرسوده است و هزینه بالای استهلاک صنعتی در این کشور مانع از سرعت توسعه اقتصادی آن شده است.
جمهوری آذربایجان نفت خود را از طریق 2 خط لوله (باکو-سوپسا) و (باکو-نوواراسیک) به جمهوری های گرجستان و روسیه صادر می کند.این کشور برای صدور نفت به اروپا نیازمند احداث خط لوله جدیدی است که بندر باکو را به ترکیه متصل می کند. اگر چه مسیر ایران برای احداث این خط لوله به صرفه ترین مسیر است ولی تحریکات آمریکا،آذربایجان را وادار به انعقاد قرار داد(باکو-جیهان) کرده که به دلیل بعد مسافت و هزینه ی بالای احداث این خط لوله،به هیچ وجه صرفه اقتصادی ندارد.
ه) ویژگی های ارتباطی
سیستم مخابرات جمهوری آذربایحان ترکیبی از تجهیزات کهنه اتحاد جماهیر شوروی سابق و تجهیزات پیشرفته ایست که در سالهای اخیر خریداری شده است.
هم اکنون بالغ بر 720 هزار شماره تلفن ثابت و 12هزار شماره تلفن همراه در این جمهوری فعال است. در ضمن ساکنین این کشور امواج 10 ایستگاه رادیویی (AM)،17 ایستگاه رادیویی (FM) و یک ایستگاه رادیویی با طول موج کوتاه را دریافت میکنند.
تلوزیون دولتی جمهوری آذربایجان تنها 2 شبکه دارد که برنامه های آن بخش وسیعی از کشور راپوشش می دهد.از سوی دیگر نزدیک به 150 روزنامه در جمهوری آذربایجان منتشر می شود.
بر اساس جدیدترین آمار (جولای 2000) در این جمهوری بالغ بر 2200 کیلومتر خط آهن ،هزار کیلومتر جاده اصلی و فرعی ،یکهزار و 130 کیلومتر لوله انتقال نفت خام ،630 کیلومتر خطوط انتقال فرآورده های نفتی،یکهزار و 240 کیلومتر لوله انتقال گاز طبیعی ،یک بندر مهم تجاری و صنعتی (بندر تجاری باکو) و 69 فرودگاه بزرگ و کوچک دارد که تنها 2 فرودگاه از میان آنها قابل استفاده هواپیماهای پهن پیکر است.
